Аат туохтууру туттуу
Аат туохтуур саха тылыгар араас формалаах, элбэх синтаксическай функциялаах, биир куускэ сайдыбыт категория буолара биллэр. Билигин нуучча тылын сабыдыалынан аат туохтуур туттуллара ессе кэҥээн иhэр.
Аат туохтуур билинни уларыйыыта саха тылын байытар эрэ буолбатах. Аат туохтуур угус еттугэр тыл атын грамматическай форматын солбуйар, утуруйэр. Ол тумугэр тыл уhуур, этии ейдуургэ ыарахан, истэргэ, санарарга олурда буолар, эстетиката мелтуур [Петрова Т.И., 1996. - С. 80].
1№. Аат туохтууру сыыһа туттар түбэлтэни көннөрүҥ.| Билиҥҥи саха тылыгар аат туохтууру даҕааһын аат оннугар тутталлар. Холобур: Тоноруллубутбалык хараллыыта сайын уустугурар. - Тоҥ (даҕааһын, хайдах?) балык хараллыыта сайын уустугурар.
1.Тоноруллубут балык хараллыыта сайын уустугурар. 2. Саха сиригэр туhаныллар баай хостонор сирдэрэ ессе да элбэх буолуохтаах. 3. Парчаттан тигиллибит, араас оһуорунан, бисерынан киэргэтиллибит танас сиэдэрэйдик көстөр 4. Харыйа маhынан тутуллубут сайынны ураhа ыhыахтыыр сир аайы баар буолла. 5. Саха сирин саамай кэрэ Куотугар бриллиант кыбытыллыбыт бастынаны кэтэрдиэхтэрэ. 6. Өлуу түбэлтэлээх диэбиккэ дылы иитиллибит саа хаата суох ыскаап кэннигэр истиэнэҕэ өйөнөн турбут. 7. Дэхсилэммит суолунан айаннаан истибит.
2 №. Атынтан туhаайыылаах уескээбит аат туохтууру терут туhаайыынан солбуйун. Хайата ордук учугэйдик иhиллэрин сыаналаан.
(Хатарыллыбыт-хаппыт) сэбирдэх, (уелуллубут-уелбут) собо, (чэпчэтиллибит-чэпчэки) сыана, атыыга (таhаарыллыбыт-тахсыбыт) бородууксуйа, (бэчээттэниллибит-бэчээттэммит) улэ, (устуллубут- уhуллубут) киинэ, (кетутуллубут-кеппут) дордоон, (туhаныллыбыт- туhаммыт) литература, (тунэтиллибит-тунэтик) сир, (сенердуллубут-сенмут) суурадаhын, (олохтонуллубут-олохтоммут) бэрээдэк.
3№. Аат туохтууру сыһыат туохтуурунан (сыһыарыыта -ан эбэтэр -ыы) солбуйун. Этии истиилэ уларыйда дуо? Холобур: Септеех диагноЬы туруортарбыт ыарыhах утуерэр эрэлэ улаатта. - Ыарыhах септеех диагноЬы туруортаран, утуерэр эрэлэ улаатта.
1. Олимпийскай оонньууларга кыттыбыт спортсменнарбыт кыайан-хотон кэллилэр. 2. Тууhаммыт огурсуну (хайаан?) серуун, хараҥа сиргэ ууруллар. 3. Теркаламмыт чесногу (хайаан?) уонна ирбит ынах арыытын ветчина±ытыгар кутан булкуйуҥ. 4. Кыыс суруйа олорор остуолуттан туран кэллэ. 5. Чинчийэр лаборатория кенулун ылбыт сана препарат атыыга тадыста. 6. Быыбар тумугунэн элбэх куолаһы ылбыт депутатка кандидат эрэлэ улаатта.
